Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Koferansı Güncelleme Raporu açıklandı. Raporda oldukça önemli detaylar var. Küresel ölçekteki mal fiyatlarının mevcut durumu ve bundan sonraki yılın ikinci yarısına dair beklentiler, öngörüler raporda yer almış durumda. Rapor bize neyi anlatıyor nasıl bir sürecin içindeyiz?

Özellikle uluslararası küresel ticaret bağlamında raporlar yayınlayan bu kurumun en önemli özelliklerinden bir tanesi veriyi çok iyi bir şekilde analiz edip çok anlamlı bir şekilde, okuyucusuna ya da ilgili taraflara sunabiliyor olması. BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı'nın (UNCTAD) bu ara raporu çok kısa bir rapor ama çok anlamlı sonuçları var. Rapor önemli bir noktaya işaret ediyor.

ABD ile Çin arasındaki ticaretin gidişatıyla rapor başlıyor. Çin'in ABD'den ihracat bağlılığı %18'lerden %15 civarlarına düşmüş durumda. Amerika Birleşik Devletleri'nin Çin'den olan ithalata bağlılığı ise ise yaklaşık %19'lar seviyesinden %14.5 - %15'e kadar inmiş durumda ve her iki ülke arasındaki ticaret bağımlılığı da yüzde 14,5 civarından aşağı yukarı %12'ye düşmüş. Yani Çin ile Amerika arasında Trump'ın göreve gelmesinden sonra su yüzüne çıkan ticaret savaşlarında bu ülkelerin birbirlerine olan ticaret bağımlılığında hem azalmaya hem de böyle ayrışma anlamına gelen bir noktaya doğru gitmiş.

Dünya ticaretinin değer itibariyle artışında bir artış söz konusu. Büyük mal ticaretinde de hafif bir artış söz konusu. Ama burada en önemli olan faktör; bir takım risklere işaret edilmiş. Onları paylaşmak istiyorum.

Küresel borç rekor seviyede! Yüksek faiz oranlarıyla bir araya geldiğinde birçok ülke makro ekonomik koşullar açısından olumsuz etkilenecek deniliyor. Çünkü iyileşmeyen kırılganlıklara sahip ekonomiler var diyor. Bunların borçlanma maliyetinde çok ciddi bir artış görülebilir ve bunun altında bir başka nokta daha var. Diyor ki; iki çeyrek düşüşün ardından küresel mal ve hizmet ticareti 2023'ün ilk çeyreğinde toparlanmış. 2022'nin son çeyreğine göre yaklaşık %2 artmış. Özellikle bunun sebebi Çin'deki ekonomik aktivitenin canlanması ve kara yolu taşıtları ile ilaç ticaretinin artmasından kaynaklanıyor. Özellikle Covid sonrası çok ciddi bir tıbbi malzeme, tıbbi gereç vb. bunların ticareti çok daha arttı.

Enerji fiyatlarında Rusya - Ukrayna geriliminden sonra bir yükselme arkasından da bir gevşeme oldu. Bu da düşük olan küresel ticaretin büyümesine katkıda bulunan önemli bir faktör. Küresel hizmet ticaretinde dirençli kaldı. Eski noktalarına döndü ve 2023'ün ilk çeyreğinde yaklaşık %2.8 arttı. Şimdi Covid 19'dan sonra turizm ve seyahatte bir toparlanma var küresel çapta. Küresel ticaret büyümesinde her ne kadar bazı şeyler yavaşlamaya işaret ediyor olsa da bunları birazcık aşağı yönlü etkilediği için; (Çünkü enflasyon kalıcı bir sorun bu sadece bizde değil biliyorsunuz; diğer ülkelerde de kalıcı bir sorun haline geldi) finansal kırılganlıklar var. Bir de bu Ukrayna'da devam eden savaşın ve oluşturduğu jeopolitik gerilim ki bu rapor hazırlandığında Rusya'daki son olaylar henüz gerçekleşmemişti ama bunlar da ister istemez çevre ülkeleri etkiliyor. Bunların hepsi kürsel ticarete ilişkin beklentileri olumsuz hale getiriyor.

Olumsuz faktörlerde ilk olarak jeopolitik faktörler arasına Ukrayna ile Rusya arasındaki savaşı, gerilimleri koymuşlar; en büyük faktör bu diyor rapor. Zayıflayan küresel ekonomi var çünkü aşağı yönlü revize ediliyor tabi çok büyük bir revize söz konusu değil. Bu noktada yani karamsar olmaya gerek yok ama işte Dünya Bankası, IMF projeksiyonlarda bunu yapıyor. Ama burada bir başka olumsuzluk var: Ticareti kısıtlayıcı önlemlerde potansiyel artış var. Niçin? Çünkü büyük ekonomiler artık kalıcı bir şekilde içe dönük politika uyguluyorlar. Trump zamanından hatırlayacaksınız; "Make America Great Again" sözünü. Bu da ister istemez uluslararası ticarette olumsuz etki yaratacak. Endüstriyel üretim de yavaşlıyor. Enflasyon, emtia fiyatları ve faiz oranları... Bu üçü; borç sürdürülebilirliği endişeleriyle beraber devam ettiğinde maliyetler artacak diyor. Bu küresel bir sorun.

Peki olumlu faktörler neler? Olumlu faktör şu: Hizmet talebi çok artacak diyor. Özellikle küresel ticari hizmette yer alan bilgi ve iletişim teknolojilerine, internet ve komünikasyon teknolojisine olan talep giderek artıyor. Seyahat ve turizm sektörlerinde toparlanma var. Bu 2023'ün ikinci yarısında da devam edecek diyor umarım bizim için de aynı şey geçerli olur. Türkiye için yine bir konu daha var. Yeşil dönüşüm ve yeşil finansman konusu. Bu çevresel sosyal ve iletişim çerçevesinde, uluslararası çerçevede yeşil ekonomiye geçiş bakımından çok önemli olması sebebiyle iklim konusunda "ben bunu yapacağım" diye taahhütte bulunan ticaret ve sanayi politikaları işte sürdürülebilirlik raporları (bunu ben söylüyorum) özellikle enerji verimliliği yüksek ürünler ve yenilenebilir enerji üretimi ile yeşil dönüşümü destekleyen bir ticarete geçiyoruz.

Küresel ticaretteki görünümün zayıf olması ve önümüzdeki süreçte zayıflayacak olması bu az önce söylediğimiz olumlu görünen ve ümit vaat eden yeşil dönüşümü de sekteye uğratabilir mi böyle bir risk de barındırıyor mu mevcut tablo? Şöyle ki Avrupa Birliği bir defa kendi içinde buna bir taahhütte bulundu. Kod 26 yapıldı biliyorsunuz buna ülkeler imza attı. İklim değişikliği sözleşmesine en sonlarda da olsa Türkiye de imza attı. Yeşil dönüşümün zayıflaması aslında küresel anlamda hepimizin bir sıkıntıya zora girmesine sebep olabilecek bir nokta olarak görülüyor. Bunu yavaşlatmasını ben ön görmüyorum yani bu noktada ivme kazanmış giden bir şey var. Çünkü bunun

yavaşlaması durumda buna tekrar ivme kazandırmak birazcık zaman alacak. İnşallah bu yaz döneminde orman yangınlarıydı ve diğer iklim krizine işaret eden doğal olayları yaşamayız. Bunun da artık pozitif yansımalarını göreceğiz Ama bir diğer taraftan da kötüleşen ekonomik durum bunlarda bir sıkıntı işaret edebilir, önceliğini değiştirebilir.

Bir de bunun ötesinde küresel nakliye konusunda Covid sonrasında her şey tersine döndü. Özellikle de Şanghay konteynırlı endeksi pandemi öncesi seviyelerine döndü. 2023 boyunca düşük kalacak. Bu da şu anlama geliyor; taşıma maliyetleri düşük olacak.

Küresel ticarette görünüm birazcık zayıf diyor raporda. Yavaşlama söz konusu olabilecek

diyor ama burada şöyle bir şey daha dikkat ekmek istiyorum ben. Birazcık da olsun 100 milyar dolar çok büyük bir rakam değil ama %1.9 oranında artmış, bir öncekiçeyreğe göre de 50 milyar dolar artmış. Hala emtia fiyatları ve yüksek faiz riski var ama bunların bir şekilde aşılmasını Ukrayna Rusya gerilimindeki sürecin hafiflemesi yine enerji fiyatlarında ve emtia fiyatlarında geri dönüşün olması iyileştirici faktör olarak görülebilir diye bir iyi niyet cümlesi sarf etmişler.

Şu an çok fazla dile getirilmese de bölgesel işbirlikleri hem Pasifik tarafında iki işbirliği ki İngiltere buna dahil oldu ilginç bir şekilde hem Kuzey Amerika NAFTA yenilendi yeni bir ticari blok oluşturdu hem de Avrupa'dan gelen bir takım tepkiler var. İçe dönük bir ekonomiye ve neticede de devlet kontrolünde bir ticaret ve yapılanmaya doğru hafif bir dönüş eğilimi var. Ki bu da dünya ticareti anlamında dünya ticareti için çok olumlu bir durum değil. Sürdürülebilir mi onu da önümüzdeki günlerde göreceğiz.

Herkese iyi bayramlar diliyorum. 

*Bu yazı TRT radyosunda Mustafa beyle yaptığımız mülakattaki görüşlerimden aktarolmıştır.* 

COŞKUN KÜÇÜKÖZMEN: İzmir Ekonomi Üniveritesi Liderlik ve Yönetişim Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü'dür. Profesör Doktor Cumhur Coşkun Küçüközmen aynı zamanda Uluslararası Ticaret ve Finansman Bölümü Öğretim Üyesi'dir.