Premier Lig'e yükselmek gibi bir şey unicorn olmak. Yani şirketinizin değerinin 1 milyar dolar ve üzerinde olması durumu bir unicorn şirket olduğunuz anlamına geliyor. Bir de çok sık duymadığımız bir başka kavram daha var. Decacorn. O da şirketinizin değerinin 10 milyar dolar ve yukarısı olduğu zaman kullanılıyor.

Ama şirket derken diyeceksiniz ki dünyada değeri 1 milyar dolar alan 10 milyar dolar olan birçok şirket var. Hayır bunları kastetmiyoruz. Bu ifadeleri genellikle çok kısa süre içerisinde katedenler için kullanıyoruz. Yani start-up şeklinde başlangıcı küçük bir şirket olarak başlayıp zaman içerisinde; ama kayda değer kısa bir zaman içerisinde belli bir aşamaya gelmiş şirketler için kullanılan terimler bunlar.

Papara 2016 yılında kurulmuş elimdeki bilgilere göre. 2016'dan bu yana yaklaşık 6-7 yıl geçmiş. 6-7 yıl içerisinde, son almış olduğu yatırımla birlikte 1 milyar dolarlık bir şirket haline gelmiş. Türkiye'nin 7. unicorn yani 1 milyar doların üzerinde şirketi olmuş. Peki burada daha önce kimler var? İşte Peak Games, Getir, Dream Games, Hepsiburada, Trendyol, Insider ve son olarak da Papara ile beraber yedi unicorn şirketi var.

O zaman bunlar ne yapıyorlar? Yeni bir iş modeli oluşturuyorlar. Yeni bir teknoloji üzerine kuruyorlar ve bir fikirle ortaya çıkıyorlar ve kısa sürede büyük bir değer yaratıyorlar. Bu büyüme potansiyeli nasıl ortaya çıkıyor? Yenilikçilikle ortaya çıkıyor. Biraz yüksek risk almak kabiliyetleri ile ortaya çıkıyor. Daha da önemlisi bu start-upların yatırımcıları ikna ederek bir şekilde yatırım alabilme yeteneğine bağlı olarak ortaya çıkıyor. Yani projenizin hem teknolojik olarak hem yenilikçi fikir olarak yatırımcıyı ikna edebilmesi çok önemli.

İknadan sonraki aşama daha da önemli. Şöyle ki; bir sonraki aşamada ne yapacağınızı biliyor musunuz? Ya da siz bunların hepsini en baştan tasarladınız mı? Bir uzay örneği vermek istiyorum mesela Mars'a bir uzay uçuşu tasarlanacak bir uydu gönderilecek bir tarafa ya da Mars'a bir araç indireceksiniz belki 20 yıl zaman geçecek burada. İnanın bunun teknolojiden daha fazla zaman tasarıma ayrılıyor. Buradan çıktı, oraya gitti, orada bir sorun çıktı, nasıl çözümlenecek, bunu yaptı şunu yaptı şu oldu gibi tüm aşamalar ve tüm aşamalar belli bir algoritmayı takip edecek şekilde tasarlandıktan sonra düğmeye basıyorsunuz. Aksi takdirde bir hata ya da bir ihtimal size o kadar emeği ise maalesef boşa çıkarabilir ve siz bir şey elde etmek isterken her şeyinizi kaybedebilirsiniz.

Özellikle bu noktada fin-techlerde o kadar çok başarısızlığa uğrayanları var ki. Tabii bunları teker teker çıkarıp "Eh bunlar başarısız oldu" demek gibi bir şeyin de çok doğru olmadığını düşünüyorum ama en azından bu fin-techlerden öğrenilecek çok şey olduğunu düşünüyorum. Netice itibariyle Papara'nın bu girişimi en azından bir unicorn olarak sisteme girdi. Bundan sonraki aşamasının ne olacağını kendileri çok iyi biliyorlar. Ama ben de okyucularımıza bir kelime ile aktarmak istiyorum. Önemli olan bu işin sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi ve devam ettirilmesi önemli. Bu sürdürülebilirlik kavramlarını çok kullanıyoruz ama işte sürdürülebilir olmak çok önemli. Çünkü birçok fin-tech unicorn olduktan sonra da aşağı doğru bir grafik çizerek sıkıntılı zamanlar da yaşayabiliyor.

Ben, finans gurularına çok meraklıyım. Yani ne söylüyor, ne yapıyor diye... Finansın guruları, Markovic mesela portföy yönetiminin bir takım finans teorilerinin babasıdır. Geçenlerde kaybettik, çok büyük katkıları olmuştur finans dünyasına. Yaşayanlar arasında mesela benim en çok ilgimi çeken ve her yazısını okuduğum Andrew Bailey var. Bank of England'dan ayrıldı. Çok iyi bir yerde çalışıyordur şimdi. Çok iyi bir de transfer ücreti alarak gitmiştir. Çünkü müthiş bir insan. Yani onun yazdığı her şeyi bırakın sohbetlerinin dahil CD'si olsa alıp dinlemek isterim, çok ilginç bir arkadaş ve aynı şekilde Ravi Menon.

Singapur Merkez Bankası Başkanı da benim için bir başka guru. Yani hem konuya hakim oluş şekli hem olayı ifade ediş tarzı hem bunu ifade ederken mütevazı tavrı ve bir diğer tarafta da bu mütevazı tavrın altında da müthiş bir güce sahip olması. Bu güç hem bilgi hem deneyim hem teknoloji hem hukuk bir arada, bunların hepsi de yatıyor. Singapur bugün inanın Türkiye'de herhangi bir vilayetin içine sığdırabileceğiniz büyüklüğe sahip bir yüz ölçümü olan bir ülke. Ama bir diğer taraftan baktığımızda dünyanın kalbi olan ülkelerden bir tanesi. Birden fazla kalp olur mu? Oluyor, orası hem finans kalbi hem iş dünyası kalbi. Bazıları için çok sıkıcı bir yer olabilir ama Singapur bir örnek bir model ülke ve Merkez Bankası ve merkez bankacılığı için de öyle. Bu arada şunu da söyleyeyim Ruanda'da konuşma yaptı. Gali'de yani Afrika'da yaptı.

Afrika'nın da bugün hem finansal teknolojiye hem finansal teknoloji yoluyla milyarı aşan nüfusunu bir finansal kapsayıcılık çerçevesi altında bir araya getirerek finans dünyasına kazandırma anlamında çok ciddi çabaları olan bir ülke. Afrika buna çabaladıkça dışarıdan da ciddi miktarda yatırım alıyor. Ne diyor burada Ravi Menon?

Diyor ki; teknoloji, finans dünyasını dönüştürüyor, fin-techler hem fırsatları hem riskleri beraberinde getiriyor. Ama biz riskleri yönetirken bu fırsatları da kullanmak istiyoruz. Onun için burada bir tavsiye olarak temel dijital altyapıyı oluşturmak zorundasınız diyor.

Bakın dijitalleşme diyoruz ama inanın hala birçok iş dijitalleşmeden çok uzakta. Ülkemizden bahsediyorum. Yani bir tıkla iki tıkla bu işleri yapabilmek mümkünken sistem arızası, sistem yetersizliği ya da bir şekilde bu sisteme erişmek isteyen insanların elinde yeterli teknolojinin olmaması büyük bir engel. Sonra bağlantı ve işbirliğini teşvik etmek gerekiyor.

Temel dijital altyapıya baktığınız zaman konu nedir biliyor musunuz? Farklı çözümlerin farklı cihazların birbirleriyle sorunsuz etkileşim kurumasını sağlayan sistemler olması gerekiyor. Mesela televizyonda ekrana çıkanlar yayına çıkmadan önce birçok şeyi test ediyor değil mi? Sunucu ya da reji konuğu arıyor, bağlantı kuruyor. Ses sorunu var mı kulaklık sorunu var mı sesi iyi geliyor mu? Ya da görüntülü bir görüşme olacaksa görüntü iyi mi, internet hızlı mı gibi teknik kontroller yapılıyor. Öbür taraftan başkasına da bağlanılıyor. Ona da başka bir yazılım ya da aplikasyon üzerinden bağlanıyor. Bunu kendimin konuk olduğu tv yayınlarından biliyorum.

O esnada diyelim benim birine hemen bir havale göndermem gerekiyor varsayalım. Grup TV'de ben bir programa çıkıp bir konuyu konuşacağım ama orada konuşurken de aynı zamanda diğer işlerimi de yapmak durumundayım. Bütün bu işleri anında, birkaç saniye içerisinde yapmanız gerekiyor. Aksi takdirde yayıncılık bu noktada sekteye uğruyor.

Bankacılık ve finans dünyası sekteye uğramayı kabul etmiyor. Siz şimdi bankamatiğinizi alıp ATM'ye kartınızı soktuğunuz zaman "özür dilerim kusura bakmayın şu an hizmet veremiyoruz" dediğinde bir başkasına gidiyorsunuz o da olmazsa bir başkasına bir başka bankaya gidiyorsunuz. Sizin paranızı çekmek istediğiniz bankada bir sorun varsa paranızı çekemiyorsanız bunlar ciddi derecede o bankanın itibarını sıkıntıya sokan sistemler. Bu birinci konu.

İkincisi dijital kimlik yani gittiğiniz zaman nüfus cüzdanınızı verin bu siz misiniz değil misiniz artık güven ve itimatta işlemin diğer tarafında kimin olduğunun net olarak bilindiği bir sistem kuralım diyor ve Singapur ve pasaport kelimelerinden oluşan Sing-pass diye bir dijital kimlik tanınmış ve aşağı yukarı 700'den fazla devlet hizmetine de erişim, ulaşım imkanı sağlamış Singapur. Uyumlu elektronik ödeme yapmış. Sadece diijital ödemeler değil farklı ödeme çözümlerini birbirleriyle uyumunu da sağlayarak ortak ödeme hatları ve network ağlarını ortaya koymuş.

Mesela Payknow diye bir sistem var. Bunun benzeri Amerika'da da var. Vatandaş hangi banka uygulamasını kullanıyor olursa olsun buna bakılmaksızın cep telefonunuzu elinize aldığınız zaman 2-3 tıklama ile birlikte gerçek zamanlı olarak para transferi yapabiliyorsunuz ve ödeyeceğiniz ücret sıfır. Neticede 5 kuruş ödemiyorsunuz, dolayısıyla güvenilir bir veri alışverişi de oluyor.

Peki ikinci önemli nokta. Ne diyor Menon? Diyor ki bağlantı ve işbirliği yani finansal teknolojilerin tam potansiyelli sistemlerin sınır ötesinde de birbiriyle bağlantılı olması. Bu sorun çok önemli, çok kritik bir nokta. Çünkü Singapur bu noktada hem BASEL çalışmaları içinde yer alıyor hem de sınır ötesinde bu tip dijital networklerin birbirine bağlı olmasını ve bunu teşvik etmek için kamu özel işbirliğine biz çok önem veriyoruz diyor.

Sınır ötesi ödeme bağlantısı çok ilginç. Özellikle dünyada şu an en önemli noktada olan bir göç sorunu var. Bir mülteci sorunu var. Dünyada birçok ülkenin demografik yapısı ister istemez yavaş yavaş değişime uğruyor. Şimdi bugün ülkemize gelen bir yabancının kredi hakkında bilginiz var mı yok? Kredibiliteliği hakkında bilginiz var mı, yok. Kendi ülkesinde ne durumdaydı? Dolandırıcı mı ya da ne bileyim çok ciddi anlamda kredi puanı düşük mü bunların hiçbirini bilmiyorsunuz. Dolayısıyla burada küçük ve orta ölçekli işletmeleri, göçmenleri, öğrencileri sınır ötesinde daha ucuz daha hızlı daha güvenli para gönderme yeteneği ve verimlilik ve üretkenlik açısından bunu ortaya koymak çok önemli. Dolayısıyla Singapur'un bu anlık ödeme yapısı Payknow çok önemli. Bunlar Tayland ve Hindistan ile de entegre ediliyor.

Hatırlar mısınız uzay filmlerinde genellikle böyle bir sorun olur. Çin Amerika Rusya birbirlerine yardım eder ya da bir denizaltı batmıştı mesela Kursk denizaltısı. Ağustos 2000'de. Denizaltıyı çıkarmak için onun kapağıyla uyumlu olan bir başka kurtarıcı denizaltı filan göndermeye çalıştılar; benzer şey. Yani bugün sistemler birbirleriyle uyumlu olduğu zaman birbirleriyle para transferi, ödemeler, her şeyi yapıyorlar. Yani bunun yaratacağı potansiyel bırakın milyarı trilyonlarca dolarlık bir hizmet ve bugün tüm dünyada anlık olarak gerçekleşiyor olacak birkaç sene içerisinde. Dolayısıyla insanların birbirleriyle işbirliği dijital bağlantıların birbirleriyle işbirliği çok önemli.

Singapur'da bir fin-tech festivali yapıldı geçen yıl biliyor musunuz? 115'ten fazla ülke katıldı. 62.000 katılımcı geldi Singapur'a dünyanın farklı yerlerinden şimdi Tigali'de Afrika'da Ruanda'da yaptılar bu toplantıyı birkaç hafta sonra da Zürih'te Point Zero Forumu'ndan yapıldı ki onun notları da yarın öbürsü gün çıkacak.

Neticede bu konuda biz madem İstanbul Finans Merkezi'yiz. Madem muhteşem bir finans altyapımız var. Madem İstanbul diyoruz altını çizerek... Eh şimdi bunların hepsini bir araya getirdiğiniz zaman bu ülke dünyanın cazibe merkezi olması gerekirken acaba ne için bunlar gidip Afrika'da Ruanda'da Gali'de yapılıyor Zürih'te yapılıyor başka yerde yapılıyor bizde yapılmıyor. Ya da İspanya'da Madrid'de ya da Barcelona'da geçenlerde çok büyük bir etkinlik oldu mesela, peki bizde neden olmuyor?

Ben söyleyeyim buradan net olarak: Siz hukuki altyapınızı net olarak ortaya koymalı ve biz tüm gerekleri ile biz hukuk devletiyiz hukukun üstünlüğüne inanıyoruz demelisiniz. Yani yasayla yönetmek değil hukukun üstünlüğüne inanan bir altyapımız var. Her türlü yatırımcının her türlü üreticinin hukuki hakları güvence altındadır. Hukuk sistemi tıkır tıkır tıkır, zaman geçirmeden işlemektedir sinyalini siz dışarıya vermek zorundasınız. Aksi takdirde yatırım, matırım, para mara hiçbir şey gelmez bunu belirteyim. İstediğiniz kadar sofrayı kurduk gelin yiyin deyin hiç kimse o sofradan nasiplenmez.

*Bu yazı 14 Temmuz tarihinde Ekotürk Kanalı'nda Eren Can Umut ile yaptığımız programdan özetlenerek hazırlanmıştır.